Në kuadër të dialogut teknik të ndërmjetësuar nga BE-ja, në dhjetor të 2011-ës, Kosova dhe Serbia arritën Marrëveshje për Menaxhimin e Integruar të Kufirit, ndryshe i njohur si IBM (Integrated Border Management). Marrëveshja rregullon bashkëpunimin ndërkufitar përfshirë pikë-kalimet e përbashkëta, komunikimet e rregullta në mes të autoriteteve policore, doganore dhe agjencive tjera.
Arritja e marrëveshjes u mundësua mbi bazën e legjislacionit dhe praktikat më të mira të BE-së si dhe parimin e “dykuptimësisë konstruktive”. Në rastin e kësaj marrëveshje, fjala “border” e konceptit IBM nga njëra palë njihet si kufi shtetëror, ndërsa nga pala tjetër si kufi administrativ. Përdorimi i fjalës “juridiksion” në vend të termit “sovranitet” poashtu i ka kontribuar arritjes së marrëveshjes dhe aplikimit të konceptit të IBM-së në gjashtë pikë-kalime në mes të Kosovës dhe Serbisë.
Deri në hyrjen në fuqi te marrëveshjes se IBM-it, kalimi nga Kosova në Serbi dhe anasjelltas ishte bërë me shumë vështirësi për shkak të mos-komunikimit në mes të autoriteteve dypalëshe. Shumë shpesh, e sidomos gjatë verës krijoheshin kolona të gjata pritjeje dhe autoritetet përkatëse asnjëherë nuk e zbatonin mekanizma për lehtësim të kontrolleve.
Kjo nuk ndodhte në mungesë të një protokolli të bashkëpunimit i cili u mundësua më këtë marrëveshje më pas.
Zbatimi i plotë dhe i menjëhershëm i marrëveshjes ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm në përmirësimin e lëvizjes së lirë të qytetarëve dhe mallrave, rritjen e sigurisë së kontrollit kufitar bazuar në standardet dhe praktikat e mira evropiane.
Marrëveshja ka ndikuar drejtpërdrejtë në lehtësimin e kalimit të qytetarëve e sidomos të diasporës, ku nga viti në vit ka rënë dukshëm koha e pritjes e cila para marrëveshjes ishte me orë të tëra. Një mërgimtar i cili për pushimet e verës këtë vit ka kaluar nga pikë kalimi kufitar Dheu i Bardhë për shumë pak minuta, tregon se “në të kaluarën pritjet kanë qenë shumë të gjata e të lodhshme, e pothuajse të padurueshme në temperatura të larta”.
Këtë e konfirmoi edhe një rreshter policor i cili tha se “Polica e Kosovës ka bërë apel që mërgimtarët të shfrytëzojnë edhe pikat tjera kufitare, meqë me Serbinë janë gjashtë të tilla, ku zbatohet IBM-ja”.
Mbyllja e kalimeve ilegale në pjesën veriore të Kosovës e arritur përmes marrëveshjes ka ndikuar në rritjen e bashkëpunimit në luftën kundër krimit të organizuar, trafikimit me qeniet njerëzore dhe luftën kundër trafikut ndërkombëtar të narkotikëve. Zëdhënësi i Doganave të Kosovës tregon se “këtë vit dhe vitin e kaluar ka pasur më se paku raste të kontrabandimit. Është fakt që ka pasur periudha kohore kur kundërvajtjet e zbuluara nga ana e oficerëve doganor brenda një viti në atë pjesë kanë kaluar numrin prej 400 ose 500, por këto dy vitet e fundit kemi vërejtur një ulje të këtyre rasteve. Nuk kemi pasur më shumë se 40 raste që kemi kapur mallra gjatë tentim kontrabandimit”.
Marrëveshja ndikoi në përmirësimin e eksport-importit deri atëherë asimetrik në mes të Kosovës dhe Serbisë. Derisa në vitin 2011 Kosova eksportoi në Serbi mallra në vlerë rreth 8 milion euro, kjo u dyfishua një vit më pas dhe vitet e tjera pasuese, kurse në vitin 2016 arriti në mbi 46 milion euro. Njëjtë ndodhi edhe me transportin e produkteve të Kosovës përmes Serbisë, ku me fillimin e zbatimit të marrëveshjes vlera e mallrave të transportuara ishte rreth 30 milion euro, shifër kjo e cila në vitin 2016 shkoi deri në 120 milion. Një prodhues nga Kosova që eksporton çimento në Serbi nga viti 2012, tregon se “ka qenë e paimagjinueshme që të eksportojmë për Serbi, sidomos nga pikë kalimi në Jarinje, ku për një kohë edhe policët e doganierët kanë shkuar vetëm parmës helikopterëve dhe se kjo marrëveshje i ka ndihmuar tejmase në biznesin e tij”.
Për shkak të rënies së intensitetit të dialogut, dhe akuzave të ndërsjella për mos-implementimin e marrëveshjeve tjera, implementimi i plotë i marrëveshjes ka ngecë. Megjithatë, qarkullimi mes dy vendeve vazhdon të funksionojë. Rikthimi në binar i dialogut për çështje teknike dhe zbatimi i plotë i marrëveshjeve të arritura deri më tash, duhet të jetë synimi kryesor i të gjithëve, e sidomos Kosovës dhe Serbisë, krahas procesit te dialogut të nivelit të lartë për marrëveshje te plotë normalizimi. Marrëveshja e IBM-së është dëshmia më e mirë se bashkëpunimi në mes institucioneve të dy vendeve është i mundur. Si e tillë, kjo marrëveshje mund të shërbejë edhe për tema tjera të bashkëpunimit.
Ky publikim është botuar me asistencë financiare të Ambasadës së Mbretërisë Norvegjeze në Kosovë dhe Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij publikimi është përgjegjësi e vetme e Grupit për Politika dhe Avokim Kosovë-Serbi dhe në asnjë mënyrë nuk mund të paraqes pikëpamjet e Ambasadës së Mbretërisë Norvegjeze në Kosovë dhe Bashkimit Evropian.
